Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam - hiện thực hóa khát vọng Độc lập, Tự do, Hạnh phúc

Suốt 80 năm qua, kể từ khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (DCCH) ra đời - một “Nhà nước của dân, do dân, vì dân” đã thực hiện trọn vẹn sứ mệnh phục vụ Nhân dân. Qua nhiều giai đoạn lịch sử, chính quyền nhà nước ngày càng khẳng định bản chất dân chủ, thực hiện mục tiêu “tất cả vì hạnh phúc của Nhân dân”. Đây là nền tảng vững chắc để tiếp tục xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, nơi quyền lực thuộc về Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân. 

TỪ NHÀ NƯỚC CỦA DÂN, DO DÂN VÀ VÌ DÂN

Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn trăn trở, đau đáu tìm con đường đúng đắn để giải phóng dân tộc, với mục tiêu cao cả là làm sao cho “Nước ta được hoàn toàn độc lập, dân ta được hoàn toàn tự do, đồng bào ai cũng có cơm ăn áo mặc, ai cũng được học hành”.

Chính vì lý tưởng ấy, chỉ hai tuần sau thắng lợi vĩ đại của Cách mạng Tháng Tám, ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Người đã long trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, chính thức tuyên bố trước toàn thể Nhân dân và thế giới sự ra đời của một nhà nước Việt Nam mới - nước Việt Nam DCCH. Đây là nhà nước đầu tiên trong lịch sử nước ta được xây dựng theo nguyên tắc “của dân, do dân và vì dân”, thể hiện rõ tư tưởng nhân văn, dân chủ và khát vọng tự do của Hồ Chí Minh, của toàn thể dân tộc Việt Nam.

Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản “Tuyên ngôn độc lập” tuyên bố sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ảnh: Tư liệu

Khi xây dựng nhà nước dân chủ mới, Hồ Chí Minh xác định bản chất dân chủ của Nhà nước ta: “Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân…”. Theo Người, cách mạng là sự nghiệp của Nhân dân, do Nhân dân; vấn đề cốt lõi là làm sao để Nhân dân thực sự làm chủ vận mệnh của đất nước.

Cụ thể, trong Hiến pháp năm 1946 - bản Hiến pháp đầu tiên của nước Việt Nam DCCH do Hồ Chí Minh làm Trưởng ban soạn thảo đã ghi nhận và bảo đảm các quyền của người dân. Điều 1, Hiến pháp 1946 khẳng định: “Nước Việt Nam là một nước DCCH. Tất cả quyền bính trong nước là của toàn thể nhân dân Việt Nam, không phân biệt nòi giống, gái trai, giàu nghèo, giai cấp, tôn giáo”. Đây chính là nền tảng pháp lý quan trọng để xây dựng một Nhà nước dân chủ, pháp quyền, vì lợi ích của Nhân dân.

Sau khi chính quyền được thành lập, cả nước đối mặt với cuộc kháng chiến trường kỳ, gian khổ chống lại thực dân Pháp xâm lược lần 2, nhằm giữ vững nền độc lập non trẻ. Trong hoàn cảnh đó, Chủ tịch Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo toàn dân đoàn kết một lòng, phát huy tinh thần yêu nước, ý chí quật cường, kiên trì chiến đấu vì mục tiêu cao cả là bảo vệ Tổ quốc và quyền tự do, hạnh phúc của Nhân dân.

Chính sự đoàn kết, niềm tin đó đã tạo nên sức mạnh tổng lực, quân và dân ta đã làm nên một Điện Biên Phủ “chấn động địa cầu” năm 1954 và Đại thắng mùa Xuân năm 1975 đưa non sông thu về một mối, hoàn thành nhiệm vụ cách mạng dân tộc dân chủ Nhân dân, thống nhất đất nước, mở ra thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội, hướng tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng và văn minh.

ĐẾN XÂY DỰNG, HOÀN THIỆN NHÀ NƯỚC “CỦA NHÂN DÂN, DO NHÂN DÂN, VÌ NHÂN DÂN”

Trong quá trình đổi mới, mở cửa và hội nhập quốc tế, nhận thức của Đảng Cộng sản Việt Nam về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam theo tư tưởng Hồ Chí Minh ngày càng được bổ sung và hoàn thiện, phù hợp với thực tiễn phát triển của đất nước.

Trong đó, Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam được xác định là nhà nước lấy chủ nghĩa Mác - Lênin và pháp chế xã hội chủ nghĩa làm nền tảng, là yếu tố cơ bản chi phối toàn bộ tổ chức, quản lý cũng như mục tiêu hoạt động của nhà nước. Quan điểm “Nhà nước của dân, do dân, vì dân” không chỉ là mục tiêu hướng đến mà còn là nguyên tắc tổ chức, phương thức quản lý và là nguồn động lực sống còn của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Trong mô hình này, tất cả quyền lực nhà nước đều thuộc về Nhân dân và phải thể hiện được ý chí, nguyện vọng chính đáng của toàn thể Nhân dân.

Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân, do Đảng lãnh đạo là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị. Nguồn: baochinhphu.vn.

Đặc biệt, Đại hội lần thứ VI của Đảng năm 1986 là dấu mốc quan trọng, mở ra thời kỳ đổi mới toàn diện, đánh dấu sự chuyển biến lớn trong tư duy lý luận của Đảng khi đề ra chủ trương “thực hiện một cuộc cải cách lớn về tổ chức bộ máy của các cơ quan nhà nước” và nhấn mạnh yêu cầu “quản lý đất nước bằng pháp luật”, đặt nền móng cho việc xây dựng một nhà nước pháp quyền thực sự.

Tiếp đó, Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (năm 1991) đã xác định rõ xây dựng Nhà nước xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do Nhân dân và vì Nhân dân,  lấy liên minh giai cấp công nhân, nông dân và trí thức làm nền tảng, do Đảng Cộng sản lãnh đạo. Đây là một nội dung trọng yếu hàng đầu trong chiến lược xây dựng và bảo vệ Tổ quốc trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội.

Đến Đại hội lần thứ XI với Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội (bổ sung, phát triển năm 2011), mục tiêu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa tiếp tục được nhấn mạnh: “một nhà nước do Nhân dân làm chủ, hoạt động dựa trên Hiến pháp và pháp luật, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Trong đó, đề cao dân chủ, nội dung dân chủ được đặt lên trước công bằng, văn minh. Đây là một điểm mới trong nhận thức và thực tiễn xây dựng chủ nghĩa xã hội của Đảng ta.

Đặc biệt, Nghị quyết số 27-NQ/TW, ngày 9-11-2022, Hội nghị Trung ương lần thứ 6 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về: “Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong tình hình mới” đã làm rõ hơn, phong phú và sâu sắc hơn những đặc trưng của mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Đó là “Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo; Nhà nước của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân; quyền con người, quyền công dân được công nhận, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ theo Hiến pháp và pháp luật; Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật…”.

Nếu như năm 1945 đánh dấu một kỷ nguyên mới mở ra cho dân tộc Việt Nam - kỷ nguyên của độc lập, tự do và khát vọng tự chủ, thì từ ngày 1-7-2025, tròn 80 năm sau, lại mở ra một kỷ nguyên vươn mình mạnh mẽ, phát triển toàn diện của đất nước. Sự kiện chính quyền địa phương 2 cấp chính thức đi vào hoạt động từ ngày 1-7-2025 không chỉ mang ý nghĩa về mặt tổ chức hành chính mà còn là bước đột phá quan trọng về thể chế, thể hiện rõ tinh thần đổi mới, phân cấp, phân quyền mạnh mẽ và hiệu quả.

Mô hình chính quyền hai cấp: cấp tỉnh và cấp cơ sở đi vào hoạt động đã góp phần xóa bỏ những điểm nghẽn trong quản lý, điều hành; đưa chính quyền đến gần dân hơn, đáp ứng với nhu cầu của người dân và thực tiễn địa phương.

Song hành với cải cách thể chế là quá trình cải cách hành chính, xây dựng chính phủ số, chính quyền điện tử, chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, từng bước nâng cao hiệu quả điều hành, phục vụ tốt hơn các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống Nhân dân. Những thay đổi này còn là biểu hiện sinh động của một Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa vì Nhân dân, lấy hạnh phúc, ấm no, tự do của Nhân dân làm mục tiêu tối thượng.

Điều chắc chắn rằng, khát vọng xây dựng một nước Việt Nam “Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” là tâm nguyện suốt đời của Chủ tịch Hồ Chí Minh và trở thành mục tiêu xuyên suốt trong mọi chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước ta. Trải qua 80 năm xây dựng và phát triển, mô hình Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày càng được củng cố và hoàn thiện, thể hiện rõ bản chất vì Nhân dân phục vụ. 

Với nền tảng vững chắc là sự tin tưởng và đồng hành của Nhân dân, chính quyền các cấp đã và đang không ngừng đổi mới, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý, góp phần quan trọng vào việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân và xây dựng hệ thống an sinh xã hội toàn diện.

Hiện nay, cả nước đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới, nhiệm vụ hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa không chỉ là yêu cầu tất yếu mà còn là động lực to lớn để phát huy dân chủ, bảo đảm công bằng, thúc đẩy phát triển bền vững, hướng tới mục tiêu: Tất cả vì hạnh phúc của Nhân dân.

LÊ NGUYÊN