Thổi bùng ngọn lửa yêu nước, thúc đẩy phong trào cách mạng địa phương

(ABO) Cách đây 96 năm, phong trào cách mạng Việt Nam nói chung và tại tỉnh Sa Đéc, nay là tỉnh Đồng Tháp có sự phát triển mạnh mẽ, với những hoạt động sôi nổi. Tháng 11-1929, tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên Hòa An được công nhận là Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng, đây là Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh Sa Đéc.

Lễ công nhận được tổ chức tại vườn Mù U, làng Hòa An, dưới sự chủ trì của đồng chí Ung Văn Khiêm. Chi bộ gồm có 6 đảng viên, do đồng chí Phạm Hữu Lầu làm Bí thư.

CHI BỘ ĐẢNG CỘNG SẢN ĐẦU TIÊN

Năm 1927, với tinh thần nhiệt huyết, năng nổ, thông minh của mình, đồng chí Phạm Hữu Lầu đã được kết nạp vào tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, được cử làm Chi hội trưởng. Đồng chí đã lãnh đạo Nhân dân đấu tranh chống lại bọn cường quyền bóc lột, nâng cao uy tín của Hội. Tháng 10-1929, đồng chí Phạm Hữu Lầu được kết nạp vào An Nam Cộng sản Đảng.

Lễ công nhận được tổ chức tại vườn Mù U (làng Hòa An), dưới sự chủ trì của đồng chí Ung Văn Khiêm. Lúc này gồm 6 đồng chí, đến tháng 2-1930, Chi bộ được gọi là Chi bộ Cao Lãnh, gồm 8 đồng chí.

Tranh vẽ sự kiện thành lập chi bộ Đảng đầu tiên xã Hòa An (Cao Lãnh) - chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Sa Đéc (nay là tỉnh Đồng Tháp). Nguồn: Bảo tàng Đồng Tháp

Sau khi được thành lập, chi bộ đã nhanh chóng tập hợp, tuyên truyền quần chúng, thanh niên yêu nước tiến bộ và phát triển tổ chức cơ sở đảng. Chi bộ đã tổ chức quán triệt Cương lĩnh Chính trị đầu tiên của Đảng trong đảng viên để đảng viên nắm vững đường lối của Đảng; bản thân mỗi đảng viên và tổ chức cơ sở đảng luôn tích cực, hăng hái tập hợp, vận động, đoàn kết quần chúng vào các tổ chức cách mạng.

Sau khi Chi bộ Đảng đầu tiên của tỉnh Sa Đéc được thành lập tại Hòa An, ở các địa phương khác trong tỉnh cũng lần lượt thành lập Chi bộ Đảng như: Chi bộ Lấp Vò, Chi bộ Phong Hòa, Chi bộ Long Thuận…

Sự kiện này đã góp phần quan trọng để Hội Cách mạng Thanh niên Hòa An được công nhận là Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng đầu tiên của tỉnh, thổi bùng ngọn lửa yêu nước, thúc đẩy phong trào cách mạng địa phương.

Lãnh đạo tỉnh thực hiện nghi thức cắt băng khánh thành Khu lưu niệm Chi bộ An Nam Cộng sản Đảng vào tháng 9-2025 (tọa lạc tại phường Cao Lãnh). ẢNH: DƯƠNG ÚT

PHẠM HỮU LẦU - NGƯỜI ĐẢNG VIÊN CỘNG SẢN ĐẦU TIÊN CỦA TỈNH SA ĐÉC

Đồng chí Phạm Hữu Lầu (bí danh là Tư Lộ) sinh năm 1906, tại làng Hòa An, tổng An Tịnh, quận Cao Lãnh, tỉnh Sa Đéc (nay là phường Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp). Thời niên thiếu, đồng chí Phạm Hữu Lầu đã sớm tiếp xúc với các luồng tư tưởng tiến bộ của các bậc lão thành cách mạng, truyền thống của gia đình, quê hương hun đúc nên đồng chí đã hiểu rõ nỗi khổ của người dân mất nước, sớm có tư tưởng cách mạng.

Tượng đồng chí Phạm Hữu Lầu.

Mùa thu năm 1927, đồng chí Phạm Hữu Lầu được kết nạp vào tổ chức Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, được cử làm Chi hội trưởng - tổ chức đầu tiên của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Cao Lãnh. Với cương vị là Chi hội trưởng, đồng chí đã lãnh đạo Nhân dân đấu tranh chống lại bọn cường quyền, nâng cao uy tín của Hội; nhanh chóng phát triển lực lượng của Chi hội, đến tháng 6-1929 đã phát triển được hơn 40 hội viên.

Cuối năm 1929, chấp hành sự phân công của Đảng, đồng chí Phạm Hữu Lầu được phân công đi “vô sản hóa”, xây dựng phong trào công nhân ở Đề-pô xe lửa Dĩ An. Trong thời gian hoạt động ở cơ sở, cùng sống sinh hoạt và làm việc với công nhân, bằng tài năng và uy tín của mình, đồng chí Phạm Hữu Lầu đã cùng với đồng chí Nguyễn Đức Thiệu tuyên truyền chủ nghĩa cộng sản cho anh em công nhân.

Nhiều công nhân đã được giác ngộ tư tưởng cách mạng, Chi bộ Đảng và tổ chức Công hội đỏ của xí nghiệp được thành lập. Ngày 7-11-1929, tại Khánh Hội (Sài Gòn), dưới sự chủ trì của đồng chí Châu Văn Liêm, Đại hội đại biểu An Nam Cộng sản Đảng bầu ra Ban Chấp hành Trung ương lâm thời (lúc này gọi là Ban Chỉ đạo lâm thời) gồm 5 người, do đồng chí Châu Văn Liêm làm Bí thư. Đồng chí Phạm Hữu Lầu là 1 trong 5 thành viên Ban Chấp hành Trung ương lâm thời của An Nam Cộng sản Đảng.

Trong thời gian từ tháng 2-1930 đến tháng 7-1930 giữ cương vị là Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương lâm thời của Đảng, đồng chí Phạm Hữu Lầu đã có nhiều hoạt động phong phú, nhiều ý kiến chỉ đạo đối với phong trào cách mạng Nam kỳ và quê hương Sa Đéc.

Thực hiện kế hoạch tổ chức Hội nghị Trung ương lần thứ nhất, tháng 7-1930, theo triệu tập của Ban Thường vụ Trung ương lâm thời, đồng chí Phạm Hữu Lầu (đại diện cho bộ phận Trung ương ở Nam kỳ) ra Bắc cùng Ban Thường vụ họp hội nghị trù bị bàn các biện pháp mở Hội nghị Trung ương. Đồng chí Phạm Hữu Lầu cùng một số đồng chí lên đường vào ngày 24-7-1930, mặc dù đã rất khôn khéo và lường trước sự việc, nhưng đồng chí Phạm Hữu Lầu vẫn bị địch bắt.

Biết được đồng chí là cán bộ chủ chốt của Đảng, mật thám Pháp tìm mọi cách mua chuộc, dụ dỗ, tra tấn nhằm khai thác tổ chức của Đảng. Đồng chí đã kiên quyết chống lại mọi thủ đoạn lừa bịp đe dọa của địch. Bọn địch biết không thể lay chuyển được ý chí gang thép của người cộng sản, chúng đã kết án đồng chí tù chung thân, đày ra Côn Đảo.

Đến năm 1936, đồng chí Phạm Hữu Lầu ra tù, trở về đất liền, đồng chí bắt liên lạc với Đảng, được phân công làm Ban Cán sự Đảng của Báo Dân Chúng ở Sài Gòn. Lợi dụng thế hợp pháp, đồng chí đã vận động Nhân dân đấu tranh đòi quyền tự do dân chủ.

Ngày 28-11-1937, đồng chí Phạm Hữu Lầu diễn thuyết trước hơn 3.000 ngàn người trong cuộc mít tinh do nhóm Dân Chúng tổ chức tại rạp hát Thành Xương. Thực dân Pháp xem đồng chí Phạm Hữu Lầu là “phần tử nguy hiểm”, lại có uy tín lớn trong dân chúng nên đã ra lệnh trục xuất khỏi Sài Gòn và đưa về quản thúc tại Cao Lãnh.

 Về Cao Lãnh, đồng chí đã nhanh chóng liên lạc với cơ sở cách mạng địa phương, tổ chức những cuộc đấu tranh đòi quyền tự do dân chủ, cải thiện dân sinh, vận động lấy chữ ký ủng hộ phong trào “Đông Dương đại hội”, tổ chức các hội quần chúng, phát triển đảng viên. Ngày 27-11-1940, đồng chí bị bị thực dân Pháp đày ra Côn Đảo lần thứ hai. Đây là thời kỳ địch khủng bố rất ác liệt tại nhà tù Côn Đảo, đồng chí vẫn vững vàng ý chí đấu tranh của người cộng sản, hăng say học tập và hoạt động giúp đỡ anh em trong tù khi bị đánh đập, đau ốm.

Năm 1945, Cách mạng Tháng Tám diễn ra thành công. Ngày 23-9-1945, một phái đoàn của Ủy ban Hành chính Nam bộ đã đưa tàu ra Côn Đảo đón hơn 2.000 người con trung hiếu trở về đất liền, trong đó có đồng chí Phạm Hữu Lầu.

Tháng 10-1945, đồng chí Phạm Hữu Lầu được cử làm Bí thư Tỉnh ủy Sa Đéc. Trong điều kiện công cuộc kháng chiến đầy khó khăn, gian khổ nhưng với tuổi trẻ đã kinh qua bao gian khổ lao tù, đầy nhiệt huyết cách mạng, đồng chí Phạm Hữu Lầu luôn nhận và hoàn thành các nhiệm vụ cách mạng giao phó.

Từ tháng 10-1945 đến tháng 10-1954, đồng chí đã kinh qua các chức vụ chính: Bí thư Tỉnh ủy Sa Đéc; Chủ tịch Ủy ban kháng chiến Hành chính tỉnh Sa Đéc; Khu ủy viên, Phó Bí thư Khu ủy Khu 8 phụ trách Ban Kiểm tra Khu 8, Bí thư Tỉnh ủy Mỹ Tho, Ủy viên Ủy ban Kháng chiến Hành chính Nam bộ, kiêm Giám đốc Sở Công an Nam bộ và phụ trách Sở Thương binh - Xã hội.

Tháng 10-1954, Hội nghị thành lập Xứ ủy Nam bộ bầu đồng chí Phạm Hữu Lầu làm Phó Bí thư Xứ ủy. Từ năm 1954 đến cuối năm 1956, trụ sở Xứ ủy đóng tại Sài Gòn và đồng chí Phạm Hữu Lầu đã đến sống, hoạt động ở Sài Gòn.

Cuối năm 1956, Xứ ủy dời trụ sở về Phnôm Pênh (Campuchia). Sau Hội nghị Xứ ủy Nam bộ lần thứ hai họp ở Phnôm Pênh, đồng chí Lê Duẩn ra miền Bắc nhận nhiệm vụ mới, đồng chí Phạm Hữu Lầu làm quyền Xứ ủy, Bí thư Xứ ủy. Giữa lúc công cuộc cách mạng của Nhân dân miền Nam đang ở thời điểm gay go, quyết liệt nhất, vì bệnh nặng đồng chí Phạm Hữu Lầu đã mất ngày 16-12-1959 tại Campuchia.

HỒNG LÊ (tổng hợp)