Sạt lở diễn biến phức tạp - Kỳ cuối: Nguyên nhân và giải pháp

Kỳ 1: Liên tiếp xảy ra sạt lở

Kỳ 2: Nơm nớp vì sạt lở

Theo nhận định, tình hình sạt lở, sụp lún tại nhiều khu vực trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp diễn biến phức tạp, khó lường, đặc biệt vào những tháng cao điểm của mùa mưa, lũ.

NHIỀU NGUYÊN NHÂN SẠT LỞ

Do ảnh hưởng mưa lớn, lũ lên nhanh kết hợp lượng phương tiện giao thông đường thủy qua lại nhiều, vào các ngày 20-9 và ngày 24-9, trên địa bàn phường Cao Lãnh (tỉnh Đồng Tháp) xảy ra 2 vụ sạt lở bờ sông Tiền.

Hiện trường vụ sạt lở tại khóm Tân Tịch (phường Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp) xảy ra vào ngày 24-9.

Đoạn sạt lở khẩn cấp, nguy hiểm có chiều dài khoảng 500 m, ăn sâu vào đất liền khoảng 30 - 70 m, thiệt hại tài sản của 35 hộ dân với 132 nhân khẩu có nhà và đất bị sụp lún xuống sông. Đoạn còn lại dài khoảng 1.600 m có nguy cơ xảy ra sạt lở bất cứ lúc nào, gây ảnh hưởng đến an toàn tính mạng và tài sản của khoảng 285 hộ dân với khoảng trên 900 nhân khẩu.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) Nguyễn Đức Thịnh, từ đầu năm đến nay, diễn biến sạt lở trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp tương đối phức tạp. Do đang trong mùa mưa chính vụ, nước lũ từ thượng nguồn đổ về nên sạt lở diễn biến phức tạp hơn. Sạt lở xảy ra tại nhiều điểm, trong đó có những điểm lớn, nghiêm trọng.

Để khắc phục, Sở đã phối hợp với các sở, ngành có liên quan, chính quyền địa phương kiểm tra, khảo sát; phối hợp với Sở Tài chính tham mưu trình UBND tỉnh các giải pháp khắc phục trong thời gian sớm nhất. Trong thời gian chờ chủ trương UBND tỉnh, các địa phương cần có giải pháp xử lý tạm thời để đảm bảo chống triều cường, lũ, không ảnh hưởng đến sản xuất; tạo lối đi thuận lợi cho người dân.

Sạt lở bờ sông làm ảnh hưởng đến đường giao thông và cuộc sống người dân.

Ngay sau khi xảy ra sạt lở, UBND xã, phường đã chỉ đạo Phòng Kinh tế - Hạ tầng và Đô thị phối hợp với khóm, ấp và các đơn vị liên quan tiến hành khảo sát vị trí sạt lở, cắm biển cảnh báo sạt lở, biển báo cấm xe ba gác, xe ô tô lưu thông qua đoạn sạt lở; vận động các hộ dân trong khu vực be bờ, đắp đất mở rộng mặt đường ở phía trong để người dân lưu thông tạm qua đoạn sạt lở. Đồng thời, chỉ đạo các ngành liên quan gia cố tạm thời, nhằm hạn chế tình trạng sạt lở tiếp tục lấn sâu vào bên trong.

Theo ông Nguyễn Đức Thịnh, qua các báo cáo khoa học và thực tiễn đã xác định các nguyên nhân cơ bản dẫn đến xói lở bờ biển, bờ sông. Cụ thể, đối với sạt lở sông Tiền, sông Hậu, nguyên nhân sạt lở chủ yếu do động lực dòng chảy tác động vào lòng dẫn có cấu tạo nền địa chất mềm yếu gây ra sạt lở. Sạt lở thường diễn ra ở những khu vực các cù lao và nơi dòng sông phân nhánh, khu vực nhập lưu của các nhánh sông, đoạn sông có luồng lạch không ổn định, nơi dòng sông hẹp, thắt cổ chai.

Ngoài ra, còn do các hoạt động của con người như: Nuôi trồng thủy sản dọc theo bãi bồi ven sông không theo quy hoạch hoặc không theo hướng dẫn của các ngành chức năng; xây dựng nhà ở, cơ sở sản xuất, kinh doanh lấn chiếm mặt sông làm thu hẹp mặt cắt ướt lòng dẫn; sóng gió do các phương tiện thủy gây ra tình trạng sạt lở cục bộ. Sạt lở còn diễn ra do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu (sụp lún đất, biến động lượng mưa, ảnh hưởng dòng thấm do mưa đầu vụ…).

Đối với sạt lở ở các kênh, rạch nội đồng, nguyên nhân là do mật độ sông, rạch dày đặc với nhiều đoạn sông cong; nhiều ngã ba, ngã tư là những vị trí dễ bị sạt lở do dòng chảy đạp thẳng vào bờ lâu ngày tạo “hàm ếch” kết hợp thủy triều xuống thấp, kèm theo những đợt mưa to đầu mùa và phương tiện thủy lưu thông qua lại gây ra sạt lở.

Các tuyến đê bao, bờ bao kết hợp đường giao thông nông thôn tăng nhanh, thường nằm cặp theo các tuyến kênh, rạch không đảm bảo lưu không. Khi đầu tư nâng cấp các tuyến đê bao kết hợp làm đường giao thông, hầu hết các địa phương thực hiện giải pháp thi công đào lòng bơm cát, từ đó phá vỡ kết cấu đất gây ra sạt lở.

Mật độ phương tiện lưu thông nhiều cũng là nguyên nhân gây lún sụp mặt đường và sạt lở. Việc xây dựng nhiều nhà ở, công trình hạ tầng quá gần bờ sông như: Đê, đường giao thông, bãi vật liệu xây dựng…, hoặc các công trình lấn chiếm lòng sông, kênh, rạch làm co hẹp, chuyển hướng dòng chảy, từ đó làm gia tăng nguy cơ sạt lở bờ.

Việc đào ao nuôi trồng thủy sản sát bờ bao (đường giao thông), nuôi thủy sản lồng bè ngoài quy hoạch lấn chiếm mặt sông làm thu hẹp mặt cắt ướt, tăng lưu tốc dòng chảy dễ gây sạt lở. Bên cạnh đó, điều kiện tập quán sinh hoạt người dân vùng sông nước (sinh sống ven sông, kênh, rạch); các cây lâu năm có thân cao, tán rộng khi gió lớn sẽ lung lay gây xói lở chân bờ bao cũng là nguyên nhân dẫn đến sạt lở. Một số người dân chưa chủ động trong việc cùng chính quyền địa phương phòng ngừa sạt lở bờ sông, kênh, rạch tại những vị trí đất nhà, còn trông chờ vào chính quyền địa phương hỗ trợ kinh phí khắc phục sạt lở trước đất dân.

TÌM GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC

Qua khảo sát thực tế, Sở NN&MT đưa ra giải pháp khắc phục các điểm sạt lở, sụp lún trước mắt. Cụ thể, đối với các điểm sạt lở, sụp lún bờ sông ảnh hưởng đến giao thông đi lại của người dân và bờ bao, đê bao sản xuất nông nghiệp, UBND cấp xã đã đề xuất phương án, kinh phí xử lý khắc phục sạt lở; Sở NN&MT đề xuất giao Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng khu vực các vị trí sạt lở trên các tuyến kênh lớn và vừa thành 26 danh mục công trình (46 vị trí sạt lở), với chiều dài khắc phục khoảng 3.650 m, ước kinh phí khắc phục khoảng 105,096 tỷ đồng; giao UBND xã, phường khắc phục khoảng 22 vị trí sạt lở trên các tuyến kinh nội đồng, với chiều dài khắc phục khoảng 7.277 m, ước kinh phí khắc phục khoảng 32,248 tỷ đồng. Về nguồn kinh phí, đề nghị Sở Tài chính cân đối, bố trí từ nguồn ngân sách tỉnh hỗ trợ cho các đơn vị thực hiện đối với các điểm sạt lở đã đề xuất phương án, kinh phí.

Sạt lở đe dọa đến nhà dân ở xã An Hữu (tỉnh Đồng Tháp).

Đối với 6 danh mục công trình (6 vị trí sạt lở, sụp lún) khắc phục sạt lở tại các sông lớn, có diễn biến sạt lở phức tạp, có quy mô lớn, Sở NN&MT đề xuất bố trí từ nguồn vốn đầu tư công giai đoạn 2026 - 2030; đề nghị UBND xã, phường chủ trì, phối hợp Ban Quản lý dự án khu vực và các đơn vị có liên quan khảo sát, đề xuất phương án xử lý khắc phục sạt lở phù hợp thực tế, đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm trình Sở Tài chính tổng hợp, tham mưu UBND tỉnh bố trí danh mục và kinh phí khắc phục.

Đối với 24 điểm sạt lở, sụp lún bờ sông ảnh hưởng đến giao thông đi lại của người dân và bờ bao, đê bao bảo vệ sản xuất nông nghiệp, chưa đề xuất phương án, kinh phí xử lý khắc phục sạt lở, Sở NN&MT đề nghị UBND cấp xã chủ trì, phối hợp Ban Quản lý dự án khu vực và các đơn vị có liên quan khảo sát, đề xuất phương án xử lý khắc phục sạt lở phù hợp thực tế khu vực, đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm. 

Về lâu dài, nhằm giúp cho các địa phương chủ động trong công tác xử lý sạt lở, Sở NN&MT kiến nghị Sở Tài chính tham mưu UBND tỉnh về hướng dẫn quy trình hỗ trợ kinh phí cho các địa phương để phòng ngừa, ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai, đặc biệt đối với việc chủ động phòng, chống sạt lở, sụp lún bờ sông, kênh, rạch trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp.

Hằng năm, bổ sung có mục tiêu nguồn dự phòng ngân sách tỉnh về ngân sách cấp xã khoảng 4 - 6 tỷ đồng, nhằm giúp các địa phương chủ động trong công tác phòng ngừa, ứng phó khắc phục hậu quả thiên tai. Trường hợp vượt quá khả năng xử lý cấp xã thì UBND cấp xã có văn bản đề xuất Sở NN&MT để tổng hợp báo cáo UBND tỉnh xem xét, hỗ trợ.

Theo Sở NN&MT, nhằm tăng cường công tác xử lý các hành vi vi phạm đến phạm vi bảo vệ công trình thủy lợi, đê điều, phòng, chống thiên tai và tăng cường công tác kiểm tra, tổ chức dọn dẹp rong cỏ, lục bình đảm bảo duy trì thông thoáng lòng kênh, rạch trên địa bàn tỉnh, hạn chế tình trạng sạt lở bờ sông; Sở đã tham mưu UBND tỉnh văn bản chỉ đạo; đồng thời, đang dự thảo Quyết định quy định phân cấp quản lý, khai thác, bảo vệ và phạm vi vùng phụ cận công trình thủy lợi, đê điều trên địa bàn tỉnh Đồng Tháp.

DƯƠNG ÚT - MINH THÀNH