Câu chuyện cảm động của đồng bào Hòa An bảo vệ mộ Cụ Nguyễn Sinh Sắc

(ĐTO) Đã gần 100 năm từ khi Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc đến Hòa An - Cao Lãnh gieo mầm cách mạng, trị bệnh cứu người và an nghỉ tại nơi đây, Nhân dân Hòa An - Cao Lãnh nói riêng và Nhân dân Đồng Tháp nói chung luôn dành cho Cụ một tình cảm thiêng liêng đặc biệt. 

Làng Hòa An được thay mặt cho Nhân dân cả nước bảo vệ, chăm sóc ngôi mộ của Cụ trong suốt quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc cũng như quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa hôm nay và mãi mãi về sau niềm tự hào to lớn, cũng là trách nhiệm vinh quang của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân Đất Sen hồng.

NGƯỜI DÂN CAO LÃNH MỘT LÒNG MỘT DẠ BẢO VỆ MỘ CỤ

Đầu năm 1930, phong trào vận động cách mạng ở Sa Đéc phát triển mạnh. Dưới sự lãnh đạo trực tiếp của Chi bộ Đảng tại địa phương, 3 cuộc biểu tình lớn từ 700 đến hơn 4.000 quần chúng đã nổ ra ngày 1-5-1930 ở Bình Thành, ngày 3-5-1930 ở Cao Lãnh và ngày 13-5-1930 ở Tân Dương, đòi hoãn thuế, đòi làm xâu phải được trả tiền công, buộc địch phải chấp nhận yêu sách. 

Thực dân Pháp run sợ trước khí thế phong trào cách mạng do Đảng ta lãnh đạo. Chúng khủng bố, bắt bớ, tra tấn, tù đày những người tình nghi là cộng sản và chúng cay cú cho rằng chính Cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc là người gieo mầm cách mạng ở đây. Chúng cấm dân chúng không ai được đến gần mộ Cụ Phó bảng.

Thấy cỏ mọc um tùm, ông Năm Giáo đến dọn cỏ ngôi mộ Cụ. 3 hôm sau, tên Hương chủ Huế, Hương quản Nhuận bắt ông Năm Giáo giam 3 ngày. Sau khi Cụ Phó bảng mất ít lâu, gia đình ông Sáu Học bị chủ nợ đòi lấy đất, thiện nam, tín nữ chùa Hòa Long và bà con địa phương hùn 700 đồng bạc mua miếng đất có phần mộ Cụ Phó bảng hiến cho chùa.

Ông Ba Tiểng, nhà ở gần mộ Cụ được giao trông nom phần mộ. Ông có sáng kiến hỏi thầy Hòa thượng trụ trì chùa Hòa Long mướn miếng đất làm ruộng. Lấy cớ dọn sạch cỏ để chống chuột bọ phá lúa, phá rẫy, ông Ba Tiểng luôn làm sạch ngôi mộ Cụ. 

Tên phó hương hào Thế sừng sộ, nộ nạt ông: “Chủ quận đã ra lệnh cấm từ lâu, sao mày dám cãi lệnh làm cỏ cái mả này?” Chúng báo về quận và ông Ba Tiểng bị bắt giam mấy lần. Với lý lẽ chính đáng, hợp đạo lý, bà con buộc chúng không còn gây khó khăn cho bà con trong việc bảo vệ mộ Cụ. 

Để chống mưa gió, xói lở, bà con đi làm ruộng qua lại, có miếng gạch, cục đất đều đem đến vun đắp mộ Cụ, ngôi mộ lúc nào cũng nổi cao lên.

Tháng 7-1954, Hiệp định Giơ-ne-vơ được ký kết. Cao Lãnh là một trong những nơi được chọn làm điểm tập kết chuyển quân ra Bắc, trong 100 ngày tiếp quản Cao Lãnh, nhân dân Long - Châu - Sa (Đồng Tháp) mong mỏi, hy vọng Bác Hồ vào thăm, nhưng Bác không vào được. 

Tỉnh ủy Long - Châu - Sa giao trách nhiệm cho Tiểu đoàn 311 cùng bà con địa phương xây dựng mới ngôi mộ Cụ Phó bảng bằng gạch, xi măng, có rào trụ xi măng và bắc một cây cầu bằng gỗ qua mương dẫn đến mộ Cụ. Công trình thứ hai là Đài liệt sĩ “Tổ quốc ghi công”. Với lòng kính yêu Cụ Phó bảng, kính yêu Bác Hồ và các anh hùng, liệt sĩ, đồng bào và bộ đội ta đã lao động sôi nổi, khẩn trương và hoàn thành sớm hai công trình kỷ niệm nói trên. 

Hằng ngày, bà con ở các nơi kéo về Cao Lãnh để thăm các anh “Bộ đội Cụ Hồ” và viếng mộ Cụ Phó bảng. Trước khi rời Cao Lãnh xuống tàu ra Bắc, các đơn vị bộ đội nghiêm chỉnh đến mộ đặt vòng hoa tưởng niệm Cụ Phó bảng.

Song, với bản chất phản động, địch vừa ra sức khủng bố phong trào cách mạng, bắt bớ, giam cầm những người kháng chiến, xuyên tạc thành quả cách mạng và rắp tâm phá hoại ngôi mộ Cụ Phó bảng cùng Đài liệt sĩ, hòng xóa lòng tin của Nhân dân địa phương đối với Bác Hồ, với cách mạng. Trước tiên, chúng cho tay sai lén lút đục bỏ cờ đỏ sao vàng ở Đài liệt sĩ.

Ngay lập tức, chúng vấp phải cuộc đấu tranh mạnh mẽ của hàng ngàn học sinh và nhân dân Cao Lãnh. Đối với ngôi mộ Cụ Phó bảng, chúng ra lệnh cấm không một ai được đến thăm viếng mộ Cụ. 

Trước tình hình trên, Huyện ủy Cao Lãnh giao nhiệm vụ cho Chi bộ Đảng và nhân dân Hòa An bảo vệ bằng được ngôi mộ Cụ Phó bảng, xem đó là trách nhiệm và biểu hiện lòng tin của Nhân dân ta đối với Đảng và Bác Hồ.

Tết Nguyên đán năm 1962, Đảng bộ địa phương có kế hoạch phát động quần chúng chào mừng Ủy ban Mặt trận dân tộc giải phóng tỉnh Kiến Phong mới thành lập và kỷ niệm lần thứ 32 Ngày thành lập Đảng, kết hợp sơn quét mới ngôi mộ Cụ Phó bảng. Từ giữa tháng Chạp, địch đã đưa lính đến canh gác ngày đêm quanh ngôi mộ Cụ Phó bảng. 

Mới chập choạng tối, ta đưa anh Út Thới - một nông dân cần cù nhưng hay uống rượu, mang mồi ngon, rượu mạnh tới dụ cho bọn lính nhậu say. Khi bọn lính say mèm, anh lẻn ra ngoài làm hiệu cho anh em phục sẵn bên ngoài xông vào sơn quét mộ. Sáng ra, bọn lính hốt hoảng vì 2 lá cờ Đảng được treo chót vót trên cây trước sân chùa, truyền đơn rải trắng đường, mộ Cụ Phó bảng được sơn vôi sáng rực.

Chiến sự Xuân Mậu Thân năm 1968, địch đánh mìn và ném một quả bom làm sụp ngã hết các cột rào, rạn nứt nấm mộ Cụ. Bia mộ bị địch đục hết chữ. Từ những năm đó về sau, tình thế giữa ta và địch ngày càng căng thẳng. Song, với lòng kiên trung với Đảng, với Bác Hồ, trí thông minh và lòng dũng cảm, năm nào bà con Hòa An - Cao Lãnh cũng đến dọn cỏ ngôi mộ Cụ Phó bảng sạch sẽ. 

XÂY DỰNG MỘ CỤ KHANG TRANG, XỨNG ĐÁNG

Nhân kỷ niệm Ngày sinh Bác Hồ 19-5-1975, Đảng bộ và nhân dân Sa Đéc có sáng kiến rước ảnh Bác Hồ cùng đoàn xe hoa, cờ đến viếng mộ Cụ, tưởng nhớ Bác Hồ vẫn còn sống và Bác đang cùng nhân dân Sa Đéc về thăm mộ cụ thân sinh. Buổi rước ảnh Bác đã làm xúc động và thỏa lòng mọi người. 

Ai cũng bùi ngùi thấy ân hận là mình chưa đánh thắng giặc Mỹ trước ngày Bác mất, để được rước Bác về thăm mộ cụ thân sinh, để Nhân dân tỉnh nhà được nhìn thấy Bác cho thỏa lòng mong đợi. 

Tình cảm của nhân dân Đồng Tháp đối với Cụ Phó bảng, với Bác Hồ trào dâng, ngàn người như một đều thấy phải sửa sang lại ngôi mộ Cụ. Đơn kiến nghị của các tầng lớp Nhân dân liên tục gửi về Tỉnh ủy Sa Đéc đề nghị xây dựng lại mộ Cụ. 

Thấu hiểu lòng dân và đó cũng là nguyện vọng của Đảng bộ tỉnh nhà nên Tỉnh ủy bàn bạc, quyết định xây dựng mới ngôi mộ Cụ Phó bảng cho khang trang, xứng đáng. Tỉnh ủy quyết định thành lập Ban xây dựng công trình Khu mộ Cụ Phó bảng, do đồng chí Nguyễn Thành Mậu, Phó Chủ tịch Ủy ban Mặt trận Dân tộc giải phóng tỉnh làm Trưởng ban. 

Kiến trúc sư Đinh Khắc Giao, người vốn quê Nam Đàn - Nghệ An được mời thiết kế mô hình theo 3 ý: Vừa đơn giản, mang sắc thái dân tộc và sắc thái địa phương, vừa hiện đại để cả trăm năm sau công trình không bị lạc hậu. 

Mô hình được tham khảo, lấy ý kiến rộng rãi trong Nhân dân và ngày 22-8-1975, đồng chí Nguyễn Thế Hữu, Bí thư Tỉnh ủy Sa Đéc đến dự lễ khởi công công trình Mộ Cụ Phó bảng và đóng cây cừ đầu tiên.

Khu mộ được xây dựng mở rộng trên diện tích 15.000 m³, bao gồm các hạng mục: Vòm mộ, xây dựng theo dáng dấp một cánh hoa sen, vừa có dáng dấp bàn tay xòe úp xuống, phía trên có chín rồng cách điệu tượng trưng cho nhân dân Đồng Tháp, nhân dân vùng đồng bằng sông Cửu Long đã bảo vệ, che chở ngôi mộ Cụ. 

Ngôi mộ giữ nguyên vị trí cũ, được tôn cao lên và ốp đá hoa cương. Phía trước vòm mộ là một hồ sen hình ngôi sao, ở giữa sừng sững một đài sen trắng cách điệu, tượng trưng cho cuộc đời thanh bạch, trong sáng của Cụ giữa lòng Tổ quốc Việt Nam thân yêu. 

Hàng trăm thợ hồ, thợ mộc chuyên nghiệp tập trung về đây, lao động hăng say mà không đòi hỏi thù lao. Mỗi ngày, trên công trường có mặt từ 200 - 700 nhân công là Nhân dân các xã, học sinh, bộ đội tự nguyện đến góp công sức mỗi người từ 3 - 7 ngày.

Sau những tháng ngày làm việc đầy trách nhiệm, khẩn trương, đến sáng ngày 13-2-1977, Lễ khánh thành Khu di tích Mộ cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc được tổ chức trọng thể. Buổi lễ vinh dự được Phó Chủ tịch nước Nguyễn Hữu Thọ về dự và cắt băng khánh thành. 

Bên cạnh đó còn có đại diện Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân thủ đô Hà Nội, TP. Hải Phòng, TP. Hồ Chí Minh, tỉnh Nghệ Tĩnh và nhiều tỉnh thành khác về dự lễ. Đặc biệt, có rất đông đồng bào từ các địa phương trong tỉnh Đồng Tháp và con cháu dòng họ Nguyễn Sinh ở Nghệ Tĩnh về dự và viếng mộ Cụ. 

Đến ngày 19-5-1990, nhân kỷ niệm 100 năm Ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, Khu di tích Mộ cụ Phó bảng Nguyễn Sinh Sắc mở rộng thêm mô hình Nhà sàn Bác Hồ và ao sen.

 HỒNG LÊ (tổng hợp)