Hồi sinh Tràm Chim - Nỗ lực kiến tạo một "vùng đất Ramsar đa giá trị"

Những ngày đầu tháng 9, khi mùa nước nổi về, chúng tôi trở lại Vườn Quốc gia (VQG) Tràm Chim và cảm nhận được sự thay đổi diệu kỳ đang diễn ra tại vùng đất ngập nước này. Dưới ánh nắng vàng rực, thảm năng kim xanh mướt, nước kênh trong vắt soi rõ từng tầng rong rêu, hoa súng và cá tôm, bơi lội… Đây không chỉ là bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn là minh chứng sống động cho cuộc hồi sinh mạnh mẽ - kết quả của một hành trình đầy nỗ lực và tâm huyết của các chuyên gia, cán bộ, nhân viên VQG Tràm Chim.

NĂNG KIM HỒI SINH, RỪNG TRÀM VƯƠN MÌNH

Trở lại khu vực Gò Lao Vôi thuộc phân khu A1, VQG Tràm Chim - nơi có bãi năng kim tự nhiên từng là “bàn tiệc” quen thuộc của đàn sếu đầu đỏ của nhiều năm về trước. Trước mắt chúng tôi là cánh đồng năng kim xanh mướt, trải dài xa tít  tắp.

Vườn Quốc gia Tràm Chim “khoác áo” mới vào mùa nước nổi.

Màu xanh ấy không chỉ là vẻ đẹp bình yên, mà còn là kết quả của một hành trình nhiều nỗ lực, kiên trì khôi phục hệ sinh thái để sếu đầu đỏ có nguồn thức ăn tự nhiên và có thể quay trở lại trú ngụ quanh năm.

Chia sẻ về kết quả phục hồi hệ sinh thái tại VQG Tràm Chim hơn 2 năm qua, ông Đoàn Văn Nhanh, Phó Giám đốc Trung tâm Bảo tồn VQG Tràm Chim cho biết: “Trong hơn 2 năm qua, bằng nhiều giải pháp đồng bộ, chúng tôi đã phục hồi quần xã năng kim được gần 100 ha ở khu vực vùng lõi VQG Tràm Chim.

Thành tựu này không chỉ dừng lại các con số về diện tích mà là chất lượng quần xã năng kim phục hồi và tạo củ rất tốt. Đây là tiền đề quan trọng cho việc chủ động chuẩn bị nguồn thức ăn thiên nhiên ưa thích cho sếu đầu đỏ”.

Tiến sĩ Trần Triết, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á, Hội Sếu Quốc tế (thứ 2 từ phải sang) kiểm tra thực địa về sự phục hồi của quần xã năng kim tại Vườn Quốc gia Tràm Chim.

Để đạt được kết quả này, VQG Tràm Chim đã thực hiện nhiều biện pháp khoa học. Đầu tiên, VQG Tràm Chim đã tiến hành đốt chủ động để giải quyết lớp thực bì dày cộm, sau đó là cày xới để tạo điều kiện thuận lợi cho năng kim phát triển, đồng thời kiểm soát độ pH của đất.

Tuy nhiên, yếu tố then chốt nhất chính là việc điều tiết mực nước hợp lý theo từng mùa. Sự can thiệp đúng đắn của con người, dựa trên cơ sở khoa học, đã giúp thiên nhiên nơi đây tự chữa lành. Nhìn cánh đồng năng kim xanh mướt ở khu vực Gò Lao Vôi, chúng tôi không khỏi xúc động. Đó không chỉ là màu xanh của hy vọng mà còn là minh chứng cho sự hồi sinh của một loài cây tưởng chừng đã biến mất.

Bên cạnh thảm năng kim, hệ sinh thái rừng tràm cũng đang hồi sinh mạnh mẽ. Trở lại phân khu A1, nơi từng xảy ra đám cháy vào tháng 6-2024, chúng tôi nhận thấy sự sống đang trỗi dậy từ  lớp tro tàn. Bên cạnh những cây tràm cháy đen, hàng triệu cây tràm non đã vươn mình mạnh mẽ, có những cây cao gần 2 m.

Tiến sĩ Trần Triết, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á, Hội Sếu Quốc tế giải thích rằng, để rừng tràm phát triển bền vững, cần có sự điều tiết nước theo mùa, có mùa khô và mùa nước để rễ cây tràm có thể phát triển. Sự thay đổi của hệ thực vật đặc hữu tại VQG Tràm Chim  cho thấy việc quản lý nước tại VQG Tràm Chim đang đi đúng hướng, giúp các loài thực vật bản địa phục hồi và phát triển một cách tự nhiên.

Vào mùa nước nổi VQG Tràm Chim như được thay chiếc áo mới, xanh rì, mát rượi từ hệ thực vật trên cạn cho đến các loại thủy sinh dưới nước. Sự thay đổi ngoạn mục ấy không phải là sự thay đổi ngẫu nhiên, mà là kết quả của việc thực hiện Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ - một đề án mang tầm vóc lớn hơn nhiều so với tên gọi.

Như sứ mệnh từ ban đầu khi thành lập VQG Tràm Chim, Đồng Tháp mong muốn không chỉ dừng lại ở việc bảo vệ loài sếu đầu đỏ, mà còn là bảo vệ hệ sinh thái nguyên thủy của vùng Đồng Tháp Mười xưa. Với diện tích lớn và hệ sinh thái phong phú tương đồng nhất với Đồng Tháp Mười trước đây, VQG Tràm Chim mang giá trị to lớn về cảnh quan và giáo dục cho thế hệ mai sau. Và Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ tỉnh Đồng Tháp đang triển khai chính là cơ hội quý báu để phục hồi lại giá trị cốt lõi ấy, đặc biệt sau những năm tháng hệ sinh thái bị ảnh hưởng bởi công tác điều tiết nước không phù hợp.
 
NƠI ĐÀN SẾU TRỞ VỀ VÀ NHỮNG GIÁ TRỊ LAN TỎA

Sự phục hồi của hệ sinh thái đã mang lại những kết quả ấn tượng. Số lượng các loài chim nước về Tràm Chim ngày càng nhiều hơn. Nhiều loài chim quý hiếm, trước đây không chọn VQG Tràm Chim làm nơi sinh sản, nay đã trở lại.

Hàng triệu cây tràm non đã vươn mình mạnh mẽ sau đám cháy vào tháng 6-2024 tại Vườn Quốc gia Tràm Chim.

Các loài như: Cà kheo, mồng, le khoang cổ, giang sen và nhiều loài chim di cư khác đã chọn nơi đây làm điểm “dừng chân”, sinh sản. Đặc biệt, trong năm 2024, VQG Tràm Chim đã chào đón 4 cá thể sếu đầu đỏ quay trở về, một tín hiệu đáng mừng cho Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ.

Sự thay đổi của thiên nhiên không chỉ dừng lại ở trên cạn, hệ sinh thái thủy sinh dưới nước cũng có những chuyển biến rõ rệt. Nước kênh tại VQG Tràm Chim trở nên trong vắt, soi rõ thảm thực vật dưới đáy.

Các loài thủy sinh đặc trưng của Đồng Tháp Mười xưa như: Hoa nhĩ cán tím, nhĩ cán vàng (rong trứng), hoa súng trắng đã xuất hiện trở lại. Tiến sĩ Trần Triết, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á, Hội Sếu Quốc tế đầy xúc động chia sẻ: “Đã lâu rồi chúng tôi mới thấy bông súng trắng mọc đầy khắp các tuyến kênh của khu vực VQG Tràm Chim. Đây là loài ưa phèn, chỉ thị cho thấy môi trường nước đã cải thiện rõ rệt, giống với vùng Đồng Tháp Mười xưa kia”.

Việc phục hồi hệ sinh thái không chỉ có ý nghĩa về mặt khoa học, mà còn mang lại những giá trị tinh thần, văn hóa to lớn. VQG Tràm Chim đang vươn mình trở thành một mô hình sinh thái tổng hợp, kết hợp bảo tồn thiên nhiên, phát triển du lịch sinh thái và giáo dục môi trường.

Đề án bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ không chỉ là câu chuyện về bảo tồn loài động vật quý hiếm, mà còn là minh chứng cho sự cam kết mạnh mẽ, quyết liệt của tỉnh Đồng Tháp. Đó là sự chủ động đầu tư ngân sách, vận động nguồn lực xã hội để cùng chung tay bảo tồn đa dạng sinh học.

Thời gian qua, song hành cùng nỗ lực của tỉnh Đồng Tháp là sự đồng lòng của cộng đồng, nơi mỗi người dân, mỗi doanh nghiệp, mỗi tổ chức xã hội đều tìm thấy trách nhiệm của mình trong việc bảo tồn “lá phổi xanh” của quê hương.

Chị Bùi Minh Nguyệt, đại diện Công ty WildTour, TP. Hồ Chí Minh chia sẻ: “Thời gian qua, doanh nghiệp của chúng tôi phối hợp chặt chẽ với VQG Tràm Chim trong việc xây dựng các tour du lịch gắn với công tác bảo tồn và phát triển sếu đầu đỏ.

Ngoài các hoạt động tham quan hệ động, thực vật đặc trưng, chúng tôi còn thiết kế nhiều sản phẩm trải nghiệm như: “Một ngày làm nông dân” - giúp du khách, đặc biệt là các em học sinh hiểu được ý nghĩa của việc bảo tồn sếu và vì sao việc sản xuất nông nghiệp xung quanh VQG Tràm Chim phải đi theo hướng xanh, bền vững…”.

Những mô hình ấy vừa tạo ra sản phẩm du lịch mới lạ, vừa gieo mầm ý thức bảo vệ môi trường cho thế hệ trẻ. May mắn thay, các hoạt động này đã nhận được sự quan tâm, hưởng ứng nhiệt tình của cộng đồng. Những chuyến xe đưa các em học sinh đến tham gia các hoạt động tham quan, trải nghiệm tại VQG Tràm Chim ngày càng nhiều, các em vừa vui chơi, vừa học hỏi, vừa lắng nghe câu chuyện về một vùng đất biết “thuận thiên” để hồi sinh.

Đây chính là tín hiệu tích cực, cho thấy cộng đồng không đứng ngoài, mà đã cùng tỉnh Đồng Tháp chung tay lan tỏa những giá trị xanh. Khi khoa học bắt nhịp với lòng dân, khi bảo tồn trở thành niềm tự hào chung, VQG Tràm Chim chắc chắn sẽ không chỉ hồi sinh, mà còn “tỏa sáng” như một biểu tượng bền vững của tỉnh Đồng Tháp.

MỸ LÝ